share24.gr Μοιράσου την Ιδέα
Το ανθρώπινο μυαλό είναι υπέροχο, αλλά δεν είναι τέλειο. Οι Γνωστικές Προκαταλήψεις, για παράδειγμα, περιορίζουν τον τρόπο σκέψης μας, χωρις να το καταλαβαίνουμε συνειδητά. Επηρεάζουν τις αποφάσεις μας, τις απόψεις μας για διάφορα θέματα και τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουμε, συχνά με έναν καταστροφικό τρόπο. Οι Γνωστικές Προκαταλήψεις δεν μπορούν να εξαλειφθούν εντελώς, αλλά μπορούν να τεθούν υπό έλεγχο με τη δύναμη της συναίσθησης.
Της Laura Halliday
Υπάρχουν εκατοντάδες Γνωστικές Προκαταλήψεις, αλλά κάποιες από αυτές έχουν πιο σημαντικό αντίκτυπο στις ζωές μας από μερικές άλλες. Οι ακόλουθες επτά γνωστικές προκαταλήψεις είναι αυτές που δημιουργούν τα περισσότερα προβλήματα. Η κατανόησή τους μπορεί να μας βοηθήσει να αυξήσουμε τις πιθανότητες επιτυχίας των δραστηριοτήτων μας καθώς και να βελτιώσουμε την αυτογνωσία μας.
Η Προκατάληψη Υποστήριξης των Επιλογών Μας
Όταν κάνουμε μια επιλογή, έχουμε την τάση να αισθανόμαστε καλά με αυτή και να υποβαθμίζουμε τα οφέλη, που θα μπορούσαν να μας προσφέρουν οι άλλες επιλογές, που απορρίψαμε. Οι ψυχολόγοι αποκαλούν αυτού του είδους την προκατάληψη, Προκατάληψη Υποστήριξης των Επιλογών Μας (Choice-Supportive Bias). Επηρεάζει την ικανότητά μας να αμφισβητούμε και να αξιολογούμε αντικειμενικά τις επιλογές μας και να αναγνωρίζουμε το λάθος μας όταν έχουμε κάνει μια λάθος επιλογή. Αυτό μας οδηγεί να υπερασπιζόμαστε πεισματικά αυτές τις επιλογές, ακόμα και αν δεν μας εμπνέουν, όπως αρχικά πιστεύαμε.
Όταν έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε δύο καριέρες, δύο πόλεις, ή δύο πρόσωπα, και τελικά διαλέγουμε μια από τις δύο επιλογές, στη συνέχεια τείνουμε να υποστηρίζουμε αυτή μας την επιλογή στον εαυτό μας και στους άλλους, ακόμη και αν τα πράγματα δεν πάνε όπως τα είχαμε σχεδιάσει εξαρχής. Γνωρίζοντας ότι υπάρχει μια τέτοια προκατάληψη, είναι αρκετό για μας κάνει να επανεξετάσουμε τις επιλογές του παρελθόντος πριν να είναι πολύ αργά. Έτσι, μπορούμε να κάνουμε μια νέα επιλογή και να μεταμορφώσουμε προς το καλύτερο τη ζωή μας.
Η Μεροληπτική Πληροφόρηση
Έχουμε την φυσική τάση να αναζητούμε περισσότερες πληροφορίες από όσες χρειαζόμαστε. Αυτού του είδους η γνωστική προκατάληψη μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη στην εποχή μας, όταν οι πληροφορίες στο Διαδίκτυο είναι διαθέσιμες και εύκολα προσβάσιμες. Έτσι, μπορούμε να παραπληροφορηθούμε. Για παράδειγμα, λόγω της Μεροληπτικής Πληροφόρησης (Information Bias), μπορούμε να μπούμε στον πειρασμό να διαβάσουμε αμέτρητα βιβλία και άρθρα αυτοβοήθειας σχετικά με ένα συγκεκριμένο προσωπικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε, νομίζοντας ότι όσες περισσότερες πληροφορίες συλλέξουμε, τόσο πιο έτοιμοι θα είμαστε για να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα.
Αλλά αυτό δεν είναι πάντα αλήθεια. Οι προβλέψεις μας, το ένστικτό μας καθώς και οι δράσεις μας, μπορούν να είναι πιο ακριβείς και πιο αποφασιστικές όταν βασίζονται σε λιγότερες και πιο στοχευμένες πληροφορίες. Με άλλα λόγια, μπορεί να επωφεληθούμε, εμείς και οι γύρω μας, αν δράσουμε με βάση το υλικό αυτοβοήθειας που ήδη έχουμε, αντί να ψάχνουμε και να διαβάζουμε τις ίδιες συμβουλές επαναλαμβάνοντάς τες ξανά και ξανά σε διαφορετικές μορφές. Η παρόρμηση να καταναλίσκουμε τον χρόνο μας αναζητώντας πληροφορίες, επίσης, μπορεί να είναι ένας τρόπος για να καθυστερούμε τη λήψη αποφάσεων καθοριστικής σημασίας και δραστικές αλλαγές στη ζωή μας.
Η Προκατάληψη της Επιβιωσιμότητας
Οι επιλογές μας που σχετίζονται με τη δουλειά ή την καριέρα μας, μπορούν να έχουν σαν παράδειγμα και να εμπνέονται από κάποιον άλλο που πέτυχε στον συγκεκριμένο τομέα κόντρα σε κάθε πιθανότητα, και του οποίου η κατάσταση πριν την επιτυχία αντιστοιχεί στην παρούσα δική μας κατάσταση. Ωστόσο, σε τέτοιες περιπτώσεις, θα πρέπει να έχουμε κατά νου την Προκατάληψη Επιβιωσιμότητας (Survivorship Bias), η οποία έχει να κάνει με την τάση που έχουμε να βασιζόμαστε σε παραδείγματα ατόμων που επιβίωσαν από μια κατάσταση και πέτυχαν κάνοντας συγκεκριμένες επιλογές, στην περίπτωσή μας η ατομική μας επιτυχία μπορεί να εξαρτάται από παράγοντες που στο παράδειγμα που εξετάζουμε δεν υπήρχαν ή παράγοντες που δεν μας είναι ορατοί και επηρέασαν το αποτέλεσμα του ατόμου που πέτυχε.
Δεν χρειάζεται να σας αποθαρρύνει αυτού του είδους η προκατάληψη, αλλά να σας ωθεί να εξετάζετε όχι μόνο τα λίγα και επιτυχημένα παραδείγματα που σας είναι γνωστά, αλλά και τα υπόλοιπα, που θα πρέπει να ερευνήσετε την ύπαρξή τους, και οδήγησαν σε αποτυχίες που μπορεί να έχουν ξεχαστεί.
Η Προκατάληψη της Επιβεβαίωσης
Με απλά λόγια, η Μεροληπτική Επιβεβαίωση (My-side Bias) είναι η ασυνείδητη ερμηνεία των πληροφοριών και των δεδομένων, που λαμβάνουμε, κατά τέτοιο τρόπο που να επιβεβαιώνει τις υπάρχουσες πεποιθήσεις μας, ενώ να υποτιμά τις εναλλακτικές λύσεις που δεν αποδεχόμαστε. Έχουμε μια φυσική τάση να αποδεχόμαστε μόνο τις απόψεις αυτών που συμφωνούν μαζί μας ή να διαβάζουμε τα βιβλία που επιβεβαιώνουν τις ιδέες και τις πεποιθήσεις που έχουμε ήδη. Παραλλήλως, αντιπαθούμε τους ανθρώπους που έχουν διαφορετικές απόψεις από εμάς ή τα βιβλία και τις ιστοσελίδες που αμφισβητούν τις παροντικές απόψεις μας.
Αυτή η προκατάληψη επηρεάζει μεγάλο μέρος του εαυτού μας και την αυτογνωσία μας και επιδρά σχεδόν σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Παρ ‘όλα αυτά, μπορούμε να κάνουμε συνειδητές προσπάθειες ώστε να είμαστε πιο ανοιχτοί σε νέες ιδέες και πεποιθήσεις που μπορεί να έρχονται σε αντίθεση με τις δικές μας, και να είμαστε πιο υπομονετικοί με τους ανθρώπους που τις εκφράζουν. Δεν χρειάζεται να συμφωνούμε με αυτές, αλλά να συγκρατούμαστε και να μην τις αντικρούουμε απερίσκεπτα υποτιμώντας τες. Έτσι, μπορούμε να σφυρηλατήσουμε καλύτερες σχέσεις με τους γύρω μας, καθώς και να επεκτείνουμε τις σκέψεις μας με διαφορετικές προοπτικές
Η Εκλογίκευση Μετά την Αγορά
Πολλές φορές αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε πραγματικά, και αργότερα κάνουμε την αυτοκριτική μας και εξορθολογικεύουμε αυτές τις αγορές, συλλογιζόμενοι τους λόγους που μας οδήγησαν στην απόφαση να τα αγοράσουμε. Αυτό ονομάζεται Εκλογίκευση Μετά την Αγορά (Post-Purchase Rationalization Bias). Χωρίς να το συνειδητοποιούμε, μπορεί να σαμποτάρουμε τα σχέδια και τα όνειρά μας, κάνοντας άσκοπες και αλόγιστες αγορές και ξοδεύοντας με αυτό τον τρόπο τα χρήματα που δουλεύουμε σκληρά για να τα αποκτήσουμε, αντί να τα χρησιμοποιούμε για όσα θέλουμε πραγματικά να κάνουμε και για να υποστηρίξουμε τα όνειρά μας.
Αυτό δεν ισχύει μόνο για προσωπικές καταναλωτικές συμπεριφορές, αλλά και για τις επιχειρηματικές αποφάσεις. Εξαιτίας αυτής της προκατάληψης μπορεί να προμηθευόμαστε προϊόντα και υπηρεσίες για την εταιρεία ή την επιχείρησή μας που στην πραγματικότητα δεν βοηθούν τα επιχειρηματικά μας σχέδια. Ένας τρόπος για να ελαχιστοποιήσουμε την εμφάνιση αυτής της προκατάληψης στη ζωή μας, είναι να αγοράζουμε προϊόντα ή υπηρεσίες που μας είναι απολύτως αναγκαία.
Η Προκατάληψη Άρνησης
Τα άσχημα νέα και τα δυσάρεστα περιστατικά σχεδόν πάντα επηρεάζουν την ψυχολογία μας. Αυτό συμβαίνει επειδή επικεντρώνουμε επιλεκτικά την προσοχή μας στις κακές ειδήσεις και όχι στα καλά νέα, συχνά επειδή οι συνέπειες των πρώτων είναι πιο σοβαρές και μακροχρόνιες. Ενώ αυτή η γνωστική προκατάληψη βοήθησε το είδος μας να εξελιχθεί και να επιβιώσει, σήμερα, όταν μια κακή είδηση αναρτάται σε όλα τα πρωτοσέλιδα, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη στάση μας στη ζωή.
Όταν τέτοιες δυσάρεστες ειδήσεις υπάρχουν στον κλειστό μας κύκλο, όπως όταν ένας συνεργάτης μας, μας λέει κάτι που δεν θέλουμε να ακούσουμε, μπορεί να μας συγκλονίσει τόσο πολύ που να μην δίνουμε καθόλου προσοχή σε ό,τι ευχάριστο συμβαίνει παράλληλα. Αυτή η προκατάληψη μπορεί να σπείρει πολύ αρνητικότητα στο μυαλό μας, την οποία ξεσπούμε στον περίγυρό μας και στην στάση μας στην κοινωνία. Πρέπει σε κάθε περίπτωση να παραμένουμε θετικοί.
Η Προκατάληψη της Επιλεκτικής Παρατήρησης
Όταν είμαστε άνεργοι και αναζητάμε εργασία, έχουμε την τάση να παρατηρούμε όσους από το περιβάλλον μας εργάζονται και να τους ζηλεύουμε. Ομοίως, όταν είμαστε μόνοι και δεν έχουμε μια σχέση, έχουμε την τάση να βλέπουμε τα ζευγάρια στο δρόμο και να αισθανόμαστε μοναξιά και θλίψη. Μπορεί να φαίνεται φυσικό, αλλά μπορεί να εξηγηθεί ακόμα καλύτερα από την Προκατάληψη της Επιλεκτικής Παρατήρησης (Observational Selection Bias), η οποία μας κάνει να παρατηρούμε πράγματα που στο παρελθόν δεν τους δίναμε την αντίστοιχη προσοχή και να υποθέτουμε εσφαλμένα ότι συμβαίνουν συχνότερα στην παρούσα φάση που βρισκόμαστε από ό, τι στο παρελθόν.
Αυτή η προκατάληψη μπορεί να μας δώσει την ψευδαίσθηση πως πολλοί άλλοι είναι σε καλύτερη κατάσταση από εμάς, κάνοντας μας να υποφέρουμε ακόμη περισσότερο από όσα μας πνίγουν. Πρέπει να ξέρουμε πως αυτή η αίσθηση που έχουμε δεν είναι πραγματική και πως το μυαλό μας επικεντρώνεται μόνο σε ό, τι μας λείπει και διαρκώς μας το θυμίζει.
Η αναγνώριση και η κατανόηση αυτών των Γνωστικών Προκαταλήψεων είναι κάτι περισσότερο από μια απλή φιλολογική ανάγνωση αυτών. Θα πρέπει να κάνουμε μια συνειδητή προσπάθεια να τις καταλάβουμε την στιγμή που συμβαίνουν στη ζωή μας. Πρέπει να καταβάλουμε κάποια προσπάθεια γι’ αυτό, αλλά θα μας οδηγήσει σε πιο επιτυχημένες επιλογές και μεγαλύτερη αυτεπίγνωση. Θα γίνετε μια καλύτερη παρέα για τον καθένα γύρω σας.
