Μόνα Λίζα, Ανακαλύψτε το Μυστικό του Λεονάρντο Ντα Βίντσι!

H Mona Lisa του Leonardo Da Vinci, γνωστή και ως Gioconda, έχει κερδίσει μια αξιοζήλευτη θέση στον κόσμο της τέχνης∙ θεωρείται ο «πιο δημοφιλής πίνακας όλων των εποχών» λόγω ενός συνδυασμού βοημικών προτιμήσεων και αλληλουχίας γεγονότων, η πλειονότητα των οποίων εκδηλώθηκαν κατά τη διάρκεια του 20^ου αιώνα. Ο «πιο δημοφιλής», ενοοείται ότι δεν είναι και ο «πιο ωραίος», κι αυτή είναι και η σημασία του παρόντος άρθρου – ωστόσο, αναμφισβήτητα είναι ένας υπέροχος πίνακας και θα παραμείνει υπέροχος, ακόμη κι αν – κάποτε –  χάσει τον τίτλο του πιο γνωστού και δημοφιλούς πίνακα.

Το πορτραίτο φέρει, σε μεγάλο βαθμό την αχλή του «αινιγματικού». Το φευγαλέο χαμόγελο, η ασαφής, ομιχλώδης ατμόσφαιρα, το θολό τοπίο στο φόντο και, κυρίως, η διφορούμενη, ανεξιχνίαστη έκφραση του εικονιζόμενου προσώπου παγιδεύουν κι αιχμαλωτίζουν τη φαντασία, αφήνοντας αναπάντητα ερωτήματα φορτισμένα με φαντασιακές υπόνοιες. Η εξαιρετικά γαλήνια, αδιάφορη και μεγαλόπρεπη έκφραση της Mona Lisa επιτείνει ακόμη περισσότερο την αβεβαιότητα που εξάπτει την περιέργεια.

Πράγματι, η γοητεία που ασκεί εκατοντάδες χρόνια τώρα το πρόσωπο του πορτραίτου ενδεχομένως να βασίζεται σε ένα ισχυρό έρεισμα ψυχολογικής υφής: το ενδιαφέρον μας εστιάζεται κυρίως στο λανθάνον άδηλο που διέπει τη σύνολη ψυχογραφική εικόνα του πορτραίτου και ενδεχομένως θέλει να παραμείνει κρυμμένο.

Σύνθεση

Το πορτραίτο διαιρείται σε 3 επίπεδα, άνισα όσον αφορά τη σημασία τους και τον χώρο που καταλαμβάνουν. Κατ΄αρχάς υπάρχει ένα τοπίο στο φόντο: χαρίζει βάθος στην εικόνα, την αφήνει να αναπνεύσει και εξισορροπεί το πρόσωπο που απεικονίζεται∙ το τοπίο διαιρείται σε δύο συμπληρωματικές ζώνες, το γήινο κοκκινωπό και το υδάτινο γαλάζιο (και ορεινό). Ο ουρανός φαίνεται πως συνδυάζει τους δύο τόνους, με ένα κυανό με κόκκινες και καστανές  ανταύγειες. Σε ένα γενικό πλαίσιο, το τοπίο δημιουργεί μια βαθιά αίσθηση αρμονίας, που συνταιριάζει τη μυστικότητα της γυναίκας με τη σύνολη ομιχλώδη ατμόσφαιρα.

Η ίδια η Mona Lisa καταλαμβάνει το δεύτερο, και βασικό, επίπεδο. Βρίσκεται καθισμένη σε όρθια στάση, με ελάχιστη, ίσως ένταση στο σημείο του λαιμού και της πλάτης, ενώ η σύνθεσή της φαίνεται πως διαιρείται σε δύο βασικά τμήματα: το άνω τμήμα, που περιλαμβάνει το πρόσωπο και το στήθος και το κατώτερο τμήμα που περιλαμβάνει τους βραχίονες και τα χέρια. Το τρίτο επίπεδο αποτελείται από ελάχιστα σημεία, τα οποία γίνονται αορίστως ορατά, ωστόσο είναι σημαντικά όσον αφορά τη σύνθεση του κατώτερου τμήματος του τρίτου επίπεδου: το υποβραχιόνιο (ή πλάτη του καθίσματος) και το αποσπασματικό περίγραμμα του μπαλκονιού. Αυτά τα δύο σημεία οριοθετούν και το κάδρο, το πλαίσιο εντός του οποίου ο ζωγράφος ενέταξε την Mona Lisa του.

Το πρόσωπο

Το πρόσωπο της Gioconda εκπέμπει ταυτόχρονα νεότητα και  ωριμότητα. Το δέρμα της –η σφριγηλότητά της διακρίνεται μέσω της γάζας του sfumato (και των 500 χρόνων ατμοσφαιρικών επιδράσεων) – συνάδει με τη νεότητα, ενώ η μεγαλειώδης, γεμάτη αυτοπεποίθηση στάση του σώματος και το αινιγματικό αλλά σίγουρο βλέμμα  συνάδουν με την ωριμότητα. Ως γνωστόν, η Gioconda δεν έχει ούτε φρύδια, ούτε βλεφαρίδες!

Καθώς η νεαρή κυρία στρέφει το βλέμμα της προς τον θεατή, τα μάτια της φαίνεται πως ρίχνουν μια πλάγια ματιά, σα να στοχάζεται – ενδεχομένως αυτό να είναι ένα εσώτερο βλέμμα που απεικονίζει μια μνήμη, ή ανακαλεί ένα γεγονός. Ως εκ τούτου, φαίνεται να απλώνει το βλέμμα της πέρα από τον θεατή, να διασχίζει εμάς παράλληλα να μας ατενίζει κατάματα∙ είναι παρούσα, αλλά το μυαλό της ταξιδεύει. Αυτή η ίδια η διττή παρουσία, στο τώρα και στο κάποτε, λειτουργεί ως πηγή μυστηρίου, γοητείας και συνιστά έναν από τους λόγους της αινιγματικότητας.

Είναι εξαίρετα ενδιαφέρον ότι δεν υπάρχουν εμφανείς ρυτίδες που συνήθως συνοδεύουν τις πλάγιες ματιές, γεγονός που καθιστά το βλέμμα της ελαφρώς υπερφυσικό, απόκοσμο, λες κι αυτό το βλέμμα αναγεννάται από μόνο του.

Τα χέρια της

Τα χέρια μίας μορφής που απεικονίζεται σε ένα πορτραίτο συνήθως αποκαλύπτουν περισσότερα πράγματα από το βλέμμα. Τα χέρια συχνά γίνονται ένα στοιχείο εικονογραφίας, κρατούν συνήθως ένα αντικείμενο – μία επιστολή, ένα βιβλίο, ένα σκήπτρο, ένα όπλο, ένα άνθος, ένα δαχτυλίδι – που επικοινωνεί όχι μόνο το μήνυμα αλλά και την ενδόμυχη διάθεση και την αιτία που γέννησε αυτό το πορτραίτο. Τα χέρια της Mona Lisa, παντελώς άδεια, δε κρατούν τίποτα, αλλά εμφανίζονται ως ένα περαιτέρω στοιχείο που εντείνει το αίνιγμα.

Ενώ οι παλάμες της Gioconda δεν κρατούν κάποιο εικονογραφικό στοιχείο, ο τρόπος που τα σταυρώνει είναι ενδεικτικά στοιχείων του χαρακτήρα. Ενδεχομένως να μπορούν – ωστόσο δεν το κάνουν, καθώς αυτό που βλέπουμε ταιριάζει απόλυτα με την όψη τους– ένα γαλήνιο σχήμα σταυρού που συγκρατεί πολύ περισσότερα από αυτό που δείχνει. Ως αποτέλεσμα έχουν μια αρμονική ψυχολογική συνέχεια, η οποία, σε συνδυασμό με το τοπίο, δημιουργεί ένα άρτιο, τέλειο όραμα που παραμένει σε μεγάλο βαθμό αδιαπέραστο, ωστόσο απόλυτα συνεπές όσον αφορά τη σύνθεση.

Sfumato

Το Sfumato, είναι μια τεχνική που επινόησε ο Leonardo da Vinci και είναι η ζωγραφική απεικόνιση μιας διαβάθμισης σκιών που δημιουργούν μια λεπτή ομίχλη, (το sfumato σημαίνει «καπνισμένο») γύρω από την αντίστοιχη περιοχή, συνήθως εκεί όπου τα διάφορα περιγράμματα και οι γραμμές τέμνονται και συγχωνεύονται. Αυτό απαλύνει τη γραμμική σύνθεση και παράγει ένα πιο διαβαθμισμένο ζωγραφικό αποτέλεσμα, ενίοτε εξαίρετα ευαίσθητο και κομψό. Η τεχνική είναι σχεδόν παρόμοια με το εφέ της θολότητας που συναντά κανείς στην μοντέρνα διαχείριση της εικόνας.

Στο σύνολο σχήμα, η χρήση sfumato παράγει ένα σύνθετο παιχνίδι αλληλεπίδρασης μεταξύ φωτός και σκιάς. Είναι μια πολύ δυναμική οπτική τεχνική που γίνεται πολύ αποτελεσματική στα πορτραίτα – μία ουσιαστική στατική εικόνα. Μερικές φορές, εάν γίνει κατάχρηση, ενδεχομένως να προκαλέσει ασυμβατότητα μεταξύ της πηγής φωτός και του πλούτου των σκιών.

Στη Mona Lisa το sfumato πλαισιώνει το βλέμμα της γυναίκας, το στόμα και όλο το πρόσωπο, καθώς οι διαβαθμίσεις της σκιάς υφαίνουν ένα ευμετάβλητο, μετατοπιζόμενο δίκτυο. Ενώ οι σκιές υπογραμμίζουν την φυσική πραγματικότητα του μοντέλου, η ομιχλώδης απαλότητά τους τοποθετεί τη Mona Lisa σε ένα απόμακρο, άβατο είναι. Γίνεται παράλληλα προσιτή κι απρόσιτη, μια εικόνα θηλυκή κι αγγελική, κομψά οικεία και παγερά απόμακρη.

Συμπέρασμα

Ο Leonardo ζωγράφισε άλλα τρία γυναικεία πορτραίτα, τα οποία ενείχαν έναν πιο σαφή βαθμό εκφραστικότητας, είτε εκπέμποντας μεγαλοπρέπεια και αξιοπρέπεια, είτε ταπεινότητα και ευγένεια. Είναι πιο εύκολα κατανοητά, αλλά ενδεχομένως, είναι λιγότερο ενδιαφέροντα λόγω αυτής της ευκολίας, καθώς προβάλλουν πολλά στοιχεία χωρίς να εκπέμπουν καμμία αινιγματική υπόσταση.

Ο Leonardo ήταν ο πρωτοπόρος που επινόησε την τάση, οι ζωγράφοι να επενδύουν τα πορτραίτα τους με χυτήριο. Αντιθέτως, η ψυχολογική ακρίβεια, κι όχι η ασάφεια, έχει καταστεί το στοιχείο που αναζητά ο καλλιτέχνης σε καθολικό επίπεδο, αν παρατηρήσει κανείς ορισμένους από τους μεγαλύτερους εικαστικούς καλλιτέχνες.

Ίσως για τον λόγο αυτό – ο οποίος δεν έχει ανατραπεί τα τελευταία 500 χρόνια – η Mona Lisa παραμένει μοναδική – ενώ τολμάει να αναρωτηθεί κανείς ένα η ευγενής αυτή κυρία υπήρξε ποτέ στην πραγματικότητα ή μόνο στη σφαίρα της φαντασίας του δημιουργού της.

Μετάφραση – Απόδοση Λ.Τ.

Κάντε like στην νέα μας σελίδα «Άνθρωπος & Πολιτισμός – Μουσική – Βιβλία – Ταινίες» για να μένετε ενήμεροι και να βρείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με θέματα Πολιτισμού & Τεχνών! Πατήστε εδώ